door: Jack Willemsen

Prööties

’t Wazzen de ienentwintigste december van twieduzendenzestiene dät Minke aer leste Zwolse Praot in de krante veur ’t voetlicht wier edragen. En toen wier ’t merakels stille. Zi’j ad dan wel aer penne deur-egöven maer dät blieken slechs op pepier en wazzen dus symbolisch. Al aer activiteiten rondumme onzende Zwolse Taal viel in een diepe putte. Gien veraelties meer in de krante, gien bukies en gien Groot Zwols dictee. Dät wil zèggen, a-j Minke nao jören een bettien op de juuste snaeren wuzzen te kietelen dan ko-j aer nog net weer een maol strikken veur toch nog een Groot Zwols dictee.

Menig maol preberen zi’j mi’j te porren en vrögen mi’j of ’t niet wat veur mi’j wazzen umme ’t stökkien, dät inmiddels veur de grond lei, aover te nemmen. Maer jao, dan mosse-k bukken en ik binne lieveder lui dan moe of iets wat der veur deur giet. In andermans ogen dan welliswaor. En ik binne zunnig op miende rugge. Döörbi’j wi-k aoverigens ok niet an miende knieën en enkels veurbi’j lopen. ’t Mut allemaole ’t neudige dragen umme oe met de nöze nöör de grond te kriegen. En ik ebbe der jören therepie opzitten umme met een op-e-even eufd deur ’t lèven te gaon.

Ach wèè-j wat ’t is, ik laote mi’j niet graag opjaegen of vertellen wat as ik zol mutten doen. Ansporen wärkt bi’j mi’j averechts. In plase van dä-k in bewèging komme, val-k stille. Niet dät Minke mi’j op de pokkel zat, maer an aer knagen ’t ok dät nao al die jören van inspannings veur onzende Zwolse Taal ’t doek leek gevallen. Dan vraog ie oew eigen wè of wöör-j ’t allemaole veur ebt edaon. Dätzelde vin-ie ok in eel ’t verenigingsgebeuren. In die wereld bint ’t ok altied dezelden die ’t veurtouw nemmen, anders gebeurd der niks. Alles wat dreid umme vri’jwilligers is merakels muuilijk aoverende te ollen. Een speciale dag veur de vri’jwilligers ten spiet, der bint ter altied te weinig. Toch bint ter bulten die der baat bi’j ebben dät ter van alles wört georganiseerd. Wi’j kent al sinds menseneugenis de uutdrukking, ‘Völle annen maken licht wärk!’ maer ’t lik niet genog umme de neudige annen te kriegen en te be-ollen.

Maer goed, prööties vullen gien gagies en der mos wat gebeuren. Dus as ie menen dät ie de Zwolse taal een wärm ärte toe dragen en ’t lèvendig wilt ollen dan mu-j miskien zelf in de bienen kommen en in de penne klimmen. Aldus geskiede. De stilte veur de störm is aover.

Paosen, dät is ’t eier èten niet

Oe vremd ’t eigenlijk ok is of juuste niet, met Paosen was der aoveral wè wat te doen. Zelf wazzen ik eigenlijk niks van plan en wol alles mooi op zien beloop laoten. En dät e-k feitelijk ok edaon. Maer iens kieken wat de dag brengen zol. Gien paosontbijt, gien eier skilderen, dät lao-k an de wereld umme mi’j en. Rustig an en dan kump der as vanzels wat. Zo kwamp de gedachen op umme maer iens op femiliebezuuk bi’j mien oma te gaon. Dan zie-k mien pärremetaosie nog iens. Maer nog veur ik mi’j een stoete achter in de als adde kunnen stèken, kriegen ik al een berichien binnen. “Vuul ie der wat veur umme samen met mi’j in de stad iens èven een kom thee te doen?” Zonte kanse lao-k niet liggen en de woorden van mien va kommen mi’j in gedachen. “Make maer gien plannen, ’t kump toch altied anders!” En ’t plan wazzen nog maer een seconde old, ku-j naogaon. Dus gien femiliebezuuk en dus nog gien eier.

Maer merakels wat een mooien dag. De zunne skienen en der wazzen reuring genog in de stad. Gelukkig kon ik mi’j nog een mooi plasien bemachtigen op ’t terras en zatten zo läkker in de zunne en uut de wind. Now nog èven wachen op mien taofeldame. Maer die wazzen der eerder dan mien köppien thee.

Menig op-eblaozen vrèètskure umme ons en wazzen zich de leste pruttel van de paosbrunch an ’t nöör binnen wärken. Maer dät moch de pret niet drukken en a-j der maer niet zo op letten dan a-j der ok gien wèèt van. Döörbi’j, mien uutzicht ad mi’j allange gevangen en wi’j waeren al bli’jde dä-w een plekkien adden en dät ’t weer ons zo gunstig gezind wazzen. Want as ’t der op an kump adden wi’j der eigenlijk agees niet bi’j stille estaon dä-w miskien adden mutten reserveren. ’t Wazzen, zoas dät bi’j ons altied giet, op-ekommen as poepen en dan gao-w. Maer tegenwoordigs is dät allange niet meer gebrukelijk dä-j dan ok maer zo ärns nöör binnen-en kunt. Now konnen de reservanten zowel binnen as buten zitten en dät was bi’j ’t ofsprèken nog niet bekend. De uutbater ad now iniens meer plek dan dät e van te veuren ad edacht.

Oe dan ok, ik ebben een ärg mooie Paosen e-ad en dät zonder ok maer iene ei.

En wat ’t mooie weer betreft, dät ef zich gelukkig niet bepärkt töt Paosen alleent. Dus geniet er van. Ie wèten nooit oevölle dä-j der van kriegen. 

Wachen

’t Wazzen wachen ………  op inspirasie? Wè, dät agees niet. Kiek ’s ier. A-k mi’j veurnemme umme wat te kalken dan open ik gewoon een leug vellegien en dan mut der gewoon wat op. Dät wit dut mi’j gewoon zeer an de ogen. ’t Kan ok wèèn dä-k een ingèvink kriege. Soms meskien maer een paer weurties of een uutspraoke. De rest kump dan as vanzels a-k de zwärte letterties met een paer drukken op verskillende toetsen doe verskienen. Feitelijks vin-k dät nog altied best een mooi wondertien. Dus een skrieversblokkade dät ken-k niet.

Wat ’t eerder zol kunnen wèèn is tied bi’jveurbeeld. Soms iens e-j gien idee wöör a-j ’t vinnen kunt. ‘Tied mu-j maken’ is dan de beste uutspraoke. Dus ok dät prebleem is döörmet gelieke op-elöst.

’t Wazzen gewoon wachen veur oelu. Wenneer zol der weer wat verskienen ier bi’j Radio Zwolle, op dissende pagina?

Now, döör kan-k kört aover wèèn. Dät is now.

’t Ligt aoverigens in de bedoelink umme ier maondelijks een stukkien te plasen. Dus dan wèèt ie dät bi’j dissende.

Der lig nog wè meer in mien bedoelink umme de Zwolse taal onder de andacht te kriegen en te ollen maer döör za-k met de tied wè andacht an skenken. Ie kriegt der wè van te euren of te lèzen.

Wat as ik oe veur now onder de andacht wil brengen is eigenlijk een vraoge. Kiek van mi’j uut is dit now een bettien ienrichtingsverkeer. ’t Is veur mi’j, maer ok veur de lu achter Radio Zwolle wè öördig ummme te vernemmen wat as oelu der van vinnen. Niet alleent aover dissende Zwolse veraelties rubriek ‘Prööties’ maer ok aover de radiouutzendings en de website.

De vraoge is dan ok of oelu dät willen laoten wèten deur een berichien te sturen. Ie kunnen onder ’t knöppien contact ’t mailadresse wè vinnen. Onzende dank. Wi’j wachen of en zien oew berichies tegemoed.

L.E.S.

Bin ie ok wè van de ofkörtings of e-j döör de boek al wè van vol? Meestentieds mu-k eertens op zuuk wat of zonten ofkörting now in-old. Ie kommen dan de meest vremde dingen tegen maer lange niet altied dät wat as ie zuken. ’t Gef der wè iens ’t idee van dät ‘t ze ’t der umme te doen is. Een bettien interessant doen. ’t Kan oe ok maer zo op een verkeerd bien zetten.

Wè net zo läkker as ’t eerstens èven een keer voluut wört enuumd en dan angèven dät ’t wieders in ofkörting zal wörren an-egöven. Dät is ok oe ’t zol mutten wèèn. Maer jao ’t liekt ter bi’jkans wè op dät de alve wereld de skoele niet ef of-emaakt of op zien minst niet ef op zitten letten tiedens de les.

Now bin-k zelf ok nooit zonten liefebber van skoele ewest en ebbe ervaeren dät ’t lèven in zien ge-eel de beste leerskoele is. In dät licht bezien, toch nog best wè vremd dät ik zelf nog jören veur de klasse ebbe estaon.  Ik ebbe dan ok miende leerlingen altied preberen met te gèven dät skoele now nog een kwaodöördig goed is en wi’j ’t der met ebben te doen. Maer dät ter ok andere dingen merakels belangrieke bint die as de skoele now gien andacht gèven. Zingèving bi’jveurbeeld.

Maer goed. Deur of en toe de ruumte te pakken of te gèven umme buten ’t lespekket umme te dreien kon ik ’t zeugien best bi’j de lesse ollen.

Ie zult ’t oezelf nog wè wat kunnen erinneren, die skoeltied. Ie mossen leren Lèzen en Skrieven (L.E.S.). Luusteren en Sprèken (L.E.S.) ko-j al wè. Al vonnen oende olders, meesters en juffen dät ’t luusteren nog wè bèter kon. Ie mossen oe vremde tèkens maken en binnen de lienties blieven. Bi’j al die vremde tèkens euren ok een klank en a-j dan lateder kombinasies van verskillende tèkens maken ontston der iniens een weurtien. Zo a-k der lest zo ientien. Een jöör of drieje. Jao, tegenweurdigs begint ’t al veur dä-j nöör skoele gaot.

Moeders: ‘Welkende letter zie-j ier?’

’t Pöppien: ‘Kù – Ìì – Pù – Pù – Èè’

Moeders: ‘Goed zo! En wat stiet der dan?’

’t Pöppien: ‘…….’

Moeders: ‘Luuster maer; kkkiippppè, kippè. Wat stiet ter dan?’

’t Pöppien in volle aovertuugink: ’PINOCCIO!’

Umme maer èven op de feiten gedrukt te wörren dät leren lèzen niet zo makkelijk is.

Zo vergiet ’t ok völle onder ons Zwollenaeren die as ’t Zwols niet zo best kennen. De iene sprèèkt ’t wè, of kan ’t wè maer dut ’t bi’jkans niet. Of ie ebben ’t van uusuut agees niet met-ekrögen en dan stao-j toch mediene met 1-0 achter.

De ander vint ’t lèzen nog best lastig. Maer a-j ’t ärdop uutsprèèkt dan giet dät meestentieds best.

Maer ’t muuilijkst, veur allen, blif toch wè ’t skrieven. Zekers umme ’t foutloos te doen. Dät is feitelijk onmeugelijk.

’t Zwols of de Zwolse taal is wat mi’j betreft altied al Cultureel Ärfgoed ewest. ’t Valt in ieder geval al wè onder de erkende Nedersaksische Taal en döörmet is ’t as vanzels ärfgoed wat be-ollen wört. Maer ’t zol mooieder wèèn as Zwollenaeren der dan ok met willen en gaon wärken.

Umdät de Ieselakkedemie [Overijsselacademie] regels veur ’t skrieven ef op-esteld volg ik die regels zo goed en kwaod as ’t giet. Ik binne ’t der niet altied met iens en of en toe vuul ik dä-k mien eigen kop mut volgen.

Ien van de dingen wöör ik ’t niet elemaole met iens binne maer toch maer, met tegenzin, volge is ’t skrieven van de uutgank -en. ’t Is umme de lèèsbaereid dät ’t in de regelementen is op-enömmen maer ik binne van mening dät iemand die de taal wil lèren sprèken der de bietenbärg met opgiet. Dät wil zeggen as ’t leren op eigen öltien met ’t lèzen zelf an-eleerd wört. Want in Zwolle sprèken wi’j die e niet uut maer slikken em in. Wi’j sprèk’n Zwols.

’t Zol döörumme miskien wat wèèn umme der op de radio meer andacht an te besteden maer dan mut oelu der wè umme vraogen. ’t Zol maer zo kunnen dä-j mi’j dan zo gek wè kunt kriegen.

Wat e-j neudig?

A-k, zoas now, ok iens èven een wat mindere dag ebbe, dan lao-k dät gewoon èven zo wèèn. Ie kunt niet altied de vrolijke Frans uut angen en allenig maer gelukkig wèèn. ’t Zol wat wèèn.

A-j ’t ien niet ebt, ku-j ’t ander ok niet waerderen.

En e-k ’t dan eel slim? Nee eur. ’t Is gewoon dät onbestemde gevuul. Een gevuul as wa-j niet duden kunt. Der kump niet zovölle uut oew vingers en ie ebben ‘närns’ zin an. Daags der veur a-k merakels mooie momenten. Een paer wèken al eigenlijk. Dus dan ma-j now niet klagen.

Maer èven niet zovölle doen. Een bettien Youp van ’t Ek töt mi’j nemmen, dät soort dingen. Tsja die Youp. Die blaost der wat of. Ik betrappe mi’j der dan vake op, dä-k mutte lachen umme zaken as wöör ie met oew goed fesoen niet umme lachen zol. Ik märke dan ok dä-k wè wat al te veurzichtig ewörren binne miskien. Ok a-k nöör mien zönne kieke, die ölt der nog wè iens wat andere umor op nao. An de iene kante is dät generasie gerelateerd, maer an de andere kante ok een verzetten tègen. ‘Ie maggen niks meer zeggen tègenwoordigs! De lu mut niet zo zeuren.’

’t Lik der in mien ogen dan ok vake op dät umor altied ten koste mut gaon van een ander en dät vin-k niet neudig. Wat dät angiet bin-k een groot bewonderaer van Erman Finkers en Urbanus. Die ebben dät niet. Skriwwen umme ge-eurd te wörren. Miskien wè de eigen angsten en ’t eigen tekörtkommen verbärgen onder een bulte lewaai.

Maer miskien ebben niet zozeer de lu op ’t podium maer de lu in de zale ’t neudig. Iene aneuren die as zegt as wat zi’j niet dörven. En de lu die as zich an-esprökken vulen? De lu die as der anstoot an nemmen?

A-j oewzelf te serieus nemmen dan bi-j altied an de beurte. Maer ie mutten oe ofvraogen wöörumme a-j oe zo geraakt vulen. Döör zit veur oe wat te leren. Döör e-j een pienpunte die as der uut-etrökken mut. Ie kunt die ander dus maer dankbaer wèèn dät ze oe dät anrieken. Ie ebt ’t neudig umme te kakken ezet te wörren, umme oew zakies op örde te kunnen brengen.

’t Is al net as met genèzen. Zachte eelmeesters maken stinkende wonden. Ie ebben niks an metpraoters. Döör wö-j allenig maer minder van. Ie ebben ’t neudig dät oe èven dudelijk an ’t verstand wört ebracht dä-j ’t anders mutten doen. En a-j der niet nöör luusteren wilt, dan ku-j wè lopen zanikken, maer dan verdien ie ’t umme gien bi’jstand te kriegen.

Zo krig iederiene wat as-e neudig ef. Maer ie mutten ’t kunnen zien.